حمام کرناسیون
حمام کرناسیون (موزه مردم شناسی) که به شماره ۸۴۷۷ در ردیف آثار ملی ایران به ثبت رسیده، یکی از بناهای زیبای معماری دوره قاجاریه در دزفول در مرکز محله کرناسیون در شمالیترین قسمت بافت قدیم قرار گرفته است. مرمت این بنا از سال ۸۲ آغاز شد و در سال ۱۳۸۵ به موزه مردم شناسی دزفول تبدیل گردید.
در این موزه انواع آداب و رسوم و مشاغل سنتی دزفول به نمایش گذاشته شده است. همچنین در قسمت گرمخانه آثار فلزی دیدنی و دست نوشتههایی از شخصیتهای دزفول قرار گرفته است. از ویژگیهای انحصاری این بنا که آن را حائز اهمیت فراوان نموده قرارگیری در میان مجموعهای از بناهای با ارزش شامل خانههای قدیمی بزرگ، مسجد و همچنین مقبره یکی شعرا و عرفای بزرگ دزفول به نام سیدعبدالله داعی میباشد.
محتویات
ویژگیهای معماری حمام کرناسیون
این بنا با مساحتی حدود ۸۸۰ متر مربع دارای سردری کوچک و زیبا با تزئینات ساده آجرکاری میباشد. بنای حمام به دو قسمت زنانه و مردانه قابل تفکیک بوده که هرکدام از فضاهایی به نامهای دالان ورودی، سربینه،گرمخانه و ... تشکیل شده است. میان در راهروی ارتباطی بین فضای سرد (سربینه) و فضای گرم (گرمخانه) میباشد که هم باعث جلوگیری از به هدر رفتن گرمای موجود در گرمخانه میشده و هم از ورود مستقیم افراد به فضای بیرون و مواجه شدن با هوای سرد جلوگیری میکرده است. عبور و مرور در قسمت زنانه (جهت ایجاد محرمیت) از پشتبام و از طریق پلکانی صورت میگرفته است که ورودی آن در کوچه مجاور بوده است.
به طور کلی فضاهای بخش مردانه نسبت به بخش زنانه در ابعاد بزرگتری ساخته شده است. سربینهها به صورت شش ضلعی بوده و حجرههایی به صورت عمود بر هریک از اضلاع آن جهت تعویض لباس قرار گرفته است. در حجرهای که پس از دالان ورودی قرار گرفته یکی از آجرهای کف به صورت توخالی رها شده و از آن به عنوان قلک و محل انداختن پول استفاده شده است. در وسط سربینه برای شستشوی پاها قبل و بعد از حمام حوضی ساخته شده است.
سقف سربینهها و گرمخانهها به صورت گنبدی شکل بوده و در بالای آنها دریچهای جهت استفاده از نور طبیعی و یا تهویه شدن فضاها ساخته شده که به وسیله درپوشی به نام گلجام جهت کنترل عبور و مرور هوا مسدود شده است.
در کنار دو بخش مردانه و زنانه آتشدانها و مخازن آب سرد و گرم قرار دارد. آتشدانها از طریق گربهروها موجب گرم شدن کف فضاهای داخلی نیز میشده است. گفتنی است گربهروها کانالهایی هستند که در زیر گرمخانهها و به منظور گرم نمودن فضاهای داخلی ایجاد شدهاند و عرض آنها در مقیاس انسانی به اندازه عرض شانه یک انسان و ارتفاع آنها به اندازه یک نفر در حالت نشسته میباشد و این نحوه طراحی و ساخت تمیز کردن و زدودن دوده از این مجراها را به صورت یک یا دو بار در سال میسر مینموده است. لازم به ذکر است گازهای سمی و خطرناکی مانند دی اکسید کربن موجود در گربهروها به وسیله مجراهای عمودی دودکش مانندی که در دیوارها تعبیه شده به بیرون هدایت میشده است. در دیوارهای تمامی فضاهای داخلی حمام مشعلدانهایی جهت ایجاد روشنایی طراحی شده است.
نحوه تأمین آب مصرفی حمام کرناسیون
نحوه تأمین آب مصرفی حمام، چاه موجود در کنار بنا میباشد که به وسیله حفرههای قنات مانندی به آب رودخانه متصل شده و پس از آن به وسیله چرخ چاهی که با حرکت یک چهارپا (گاو) به گردش در میآمده آب را بالا میکشیدند. سپس آب از راه کانالهایی تنبوشهای (سفالی) به مخازن آب حمام هدایت شده است. گاوچاه حمام شامل دو دهلیز با شیب حدود ۳۰ درجه و طول تقریبی ۸ متر و با پوشش طاق آجری بوده است که کارگر و چهارپا را از گزند آفتاب و باران ایمن نگه میداشته است تا جهت تأمین آب مصرفی حمام در بیشتر ساعات روز به کار بپردازد.
- دلیل نامگذاری حمام به نام کرناسیون
محله کرناسیون این محله در ابتدا محل اسکان عشایری بوده است که از کوههای کرناس در شمال شهرستان دزفول به این منطقه کوچ میکردهاند که با گسترش شهر و توسعه شهرنشینی به محلی برای اسکان ثابت آنها مبدل گشته است و همین دلیلِ نامگذاری این محله میباشد. لازم به توضیح است تمامی محلههای قدیمی دزفول دارای یک خانه بزرگ و اعیانی متعلق به خان آن محله، حمام و مسجد بوده است که این محله نیز از این قاعده مستثنی نیست. این حمام علاوه بر نام کرناسیون به نامهایی همچون حمام نو یا حمام حاج نصیر موسوم است. نام معمار بنا استاد معزی است.[۱]