آرامگاه علی بن مهزیاراهوازی

در شمال شهر اهواز نزدیک رودخانه کارون، بقعه‌ای به چشم می‌خورد که صاحب این بقعه را علی فرزند مهزیار معروف به اهوازی، می‌دانند که در نیمه اول قرن سوم هجری قمری می‌زیسته است.

او از فقها و محدثان و دانشمند نامور شیعه است. او در دورق به دنیا آمد. در مورد مکان ولادت وی اکثر منابع آن را دورق می‌دانند ولی در کتاب رجال کشی تولد آن را در منطقه هند یا هندیجان فعلی در جنوب اهواز معرفی کرده است. اما با توجه به اینکه منطقه مزبور از توابع شهر دورق بوده لذا او را اهل دورق معرفی کرده‌اند. بر روی سنگ قبر وی که تا چندی پیش موجود بود نوشته شده بود: «علی بن مهزیار اهوازی ولد فی هندیان من قراء الفارس.» پدر او نصرانی بوده که به لطف خداوند اسلام آورد و بصیرت یافت و از بزرگان دین شد. او از اصحاب امام رضا، امام جواد و امام هادی علیهم السلام بود. او همچنین در برخی نقاط از جمله اهواز وکیل امام جواد و امام هادی علیهما السلام بوده است. توضیحاتی مشتمل بر خوبی‌های وی از جانب این دو امام بزرگوار خطاب به شیعیان صادر شده است. او در نقل روایاتش چنان موثق بوده که هیچ دانشمندی زبان به نکوهش وی باز نکرده است. اعتقادی درست و صحیح داشته و کتاب‌های مشهوری تصنیف کرده است.

در مورد تولد و وفات علی بن مهزیار اطلاعات اندکی وجود دارد و اکثر منابع در مورد تولد و وفات چیزی نگفته‌اند. زرلکی در کتاب اعلام خویش به طور حدس و گمان تولد این شخصیت را بین سال‌های 180 تا 185 ه.ق می‌داند و وفات وی را حدود 250 ه.ق گفته است. علی دوانی وفات او را سال 254 ه.ق عنوان کرده است. البته این مطلب با نقل کتاب معجم الرجال الحدیث سید خوئی از کتاب کمال الدین شیخ صدوق که علی بن مهزیار به محضر حضرت حجة بن الحسن(عج) رسیده است منطبق نیست.

وی آنقدر به عبادت و راز و نیاز با معبود خویش علاقه و عشق داشته که چون خورشید طلوع می‌کرد سر به سجده می‌گذاشته و سر بر نمی‌داشت تا آنکه برای هزار نفر از برادران ایمانی‌اش دعا کند، دعاهایی مثل آنچه برای خودش می‌نمود. بر پیشانی او محل سجده نمایان بوده است.

حاج شیخ عباس قمی، به طور شایسته و مفصل از وی یاد می‌کند و ضمن اظهار وثاقت و بزرگواری درباره وی نظرات دیگر بزرگان و فرهیختگان عالم دانش و بینش را بیان می‌کند. او همچنین ماجرای مشاهده نور در مسواک پسر مهزیار را به تفصیل ذکر می‌کند.

شیخ طوسی در الفهرست می‌نویسد: او دانشمندی جلیل القدر، دارای روایات فراوان و ثقه است. سی و سه کتاب مانند کتب حسین بن سعید با زیادت کتاب حروف القرآن و انبیاء و کتاب البشارات. ابن شهر آشوب نیز در کتابخود معالم العلماء سخن شیخ طوسی را آورده است.

از میان بیش از دویست جلد کتاب روایی از قبیل بحارالانوار، اصول کافی، تهذیب، استیصار، من لایحضر الفقیه، وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل و غیره، چهارصد و سی و هفت روایت از علی بن مهزیار نقل شده است.

علی بن مهزیار اهوازی از جمله اصحاب با وفای امام جواد (ع) و شخصیتی شناخته شده و پر ارج نزد شیعیان است. دوستی بسیار نزدیک او با آن حضرت و صحابی خاص بودن وی بر همگان مشخص بوده است. روایات این دانشمند بزرگ از امام جواد (ع) نسبتاً زیاد است. به نوشته نجاشی بین او و علی بن اسباط که فطحی مذهب بود رسائلی رد و بدل شد، هر دو در این باره به امام جواد (ع) رجوع کردند و سرانجام علی بن اسباط از عقیده نادرست خود دست برداشت.

محدث قمی نیز درباره عظمت این شخصیت فرزانه می‌گوید: ابولحسن، علی بن مهزیار اهوازی دورقی، جلالت و عظمت قدرش، زیاد از آن است که ذکر شود. از توقیعات شریفه امام جواد (ع) به او معلوم می‌شود که تا چه اندازه این معظم، جلیل الشأن بوده است؛ در یکی از این توقیعات است که مرا مسرور کردی به آنچه ذکر کردی و همیشه مرا مسرور می‌داری. خداوند تو را با بهشت مسرور سازد و از تو به سبب رضای من راضی شود.

حسن بن سعید اهوازی وی را به محضر امام هشتم (ع) معرفی کرد. او از آن حضرت بهره‌ها برد و پس از آن بزرگوار نیز در ردیف یاران خاص امام جواد (ع) قرار گرفت.

علی بن مهزیار، نزد اهل بیت به چنان مقامی رسید که امام جواد (ع) وی را این گونه می‌شناسد: تو نمی‌دانی خداوند برای تو نزد من چه مقامی قرار داده است! من گاهی اوقات با نام و نسب خودت دعایت می‌کنم. من به تو علاقه و محبت زیادی دارم. جایگاه تو را می‌شناسم. خداوند، بهتر از این موقعیت برایت روزی کند و به سبب رضایت من، از تو راضی باشد، تو را به خواسته‌ها و آرزوهایت برساند و در فردوس اعلی به سبب رحمت و مغفرتش به تو منزل عطا کند که او شنوای دعاست. خدا تو را حفظ و پاسداری کند و بدی‌ها را در پرتو رحمتش از تو دور بدارد.

بشارت باد تو را که من امیدوارم که خداوند هر گونه خطری را از تو دفع کند و من از خداوند متعال مسألت دارم هر کاری که در آن قدم گذاری، برای تو خیر و نیکی و صلاح شود. مخصوصاً سفری که روز یکشنبه در پیش داری، به دو شنبه موکول کن که خداوند متعال در این سفر همراه و جانشین تو برای خانواده‌ات باشد و از سوی تو اماناتت را برگرداند و به وسیله قدرت لایزال خود تو را در بهترین مکان‌ها منزل دهد.

همچنان که اشاره شد، او علاوه بر ارتباط نزدیک با امام هشتم و امام نهم علیهما السلام با پیشوای دهم امام هادی (ع) نیز رابطه نزدیکی داشت. بعد از شهادت امام جواد (ع)، علی بن مهزیار از اصحاب خاص امام هادی قرار گرفت. علی بن مهزیار گفته است که خدمت امام هادی (ع) رسیدم، پیش از این که سخنی بگویم آن جناب به فارسی با من صحبت کرد.

نجاشی سی کتاب او را که به سبک فقهی و روایتی و کلامی نوشته است آورده است: کتاب وضوء، کتاب صلاة، کتاب زکات، کتاب صوم، کتاب حج، کتاب طلاق، کتاب حدود، کتاب دیات، کتاب تفسیر، کتاب فضائل، کتاب تجارت، کتاب اجارات، کتاب عتق، کتاب تدبیر، کتاب مکاسب، کتاب مثالب، کتاب دعا، کتاب تجمل و مروت، کتاب مزار، کتاب رد بر غلات، کتاب وصایا، کتاب مواریث، کتاب خمس، کتاب تقیه، کتاب زهد، کتاب نذور، کتاب ایمان و کفارات، کتاب فضائل امیرالمؤمنین، کتاب اشربه، کتاب شهادات، کتاب ملاحم، کتاب بشارات.

کتب اضافه بر ین 30 کتاب، مشابه کتب حسین بن سعید این‌هاست: حروف القرآن، القائم (عج)، انبیاء، نوادر، وفات ابوذر، اسلام سلمان فارسی، خصال، حدیث الاشعریه، رسائل علی بن اسباط، حدیث بدر. او تفسیر مستقل نیز دارد که به تفسیر ابن مهزیار موسوم است.

در کتاب معجم رجال الحدیث که مفصل‌ترین و آخرین مآخذ رجالی برای شناخت استادان و شاگردان رجال حدیث است، استادان و شاگردان علی بن مهزیار ذکر شده است. وی در اسناد بسیاری از روایات که بالغ بر 437 مورد می‌شود، واقع شده است.

روزی علی بن مهزیار به امام جواد (ع) نامه نوشت. موضوع این نامه درباره کثرت زلزله در اهواز است که با لحنی شکوه‌ای بوده است. امام به او گفت: از آن منطقه جابجا نشوید و روزهای چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را روزه بگیرید و غسل کنید و به درگاه خدا دعا و انابه کنید با دعای شما، بلاء دفع می‌شود. علی بن مهزیار می‌گوید دستورهای امام (ع) را انجام دادم، و از آن پس آرامش و سکونت به اهواز بازگشت و زلزله‌ها آرام شد.

علی بن مهزیار صاحب دو فرزند پسر به نام‌های محمد وحسن بود. تاریخ وفات علی بن مهزیار دقیقاً مشخص نیست ولی بر اساس برخی روایات وی در زمان امام حسن عسگری علیه السلام وفات یافته است. بنابر روایات تاریخی هنگامی که مأمون خلیفه عباسی دستور داد تا امام رضا (ع) به عنوان ولیعهد او از مدینه عازم خراسان شود، امام در مسیر حرکت خود در روز 16 صفر 201 ه.ق وارد اهواز شد و چند روزی در این شهر توقف نمود. بعداً در محل اقامت امام مسجدی به نام مسجد الرضا (ع) بنا گردید که علی بن مهزیار وصیت کرد پس از مرگ، او را در مسجد مذکور دفن نمایند. در قسمت غربی مقبره علی بن مهزیار پیوسته به مقبره، سالنی وجود دارد که احتمالاً همان مسجدی است که به آن اشاره شد.1

2