حضرت صادق علیه‌السلام

امام در هفدهم ربیع الأول سال 83هجری در مدینه چشم به جهان گشود ،ودر سال 114به امامت رسید دوران امامت او مصادف بود با اواخر حکومت امویان که در سال 132به عمر آن پایان داده شدوحکومت عباسیان نیز از این تاریخ شروع شد .

امام صادق (ع)از میان خلفای اموی با افراد زیر معاصر بود :

1)هشام بن عبدالملک

2)ولید بن یزید بن عبدالملک

3)ابراهیم بن ولید بن عبدالملک

4)ابراهیم بن ولید بن عبدالملک

5)مروان بن محمد ،مشهور به مروان حمار

امام صادق (ع)علاوه بر خلفای اموی با خلفای عباسی نیز معاصربود :

1)عبدالله بن محمد ،مشهوربه سفاح

2)ابوجعفر،مشهوربه منصور دوانیقی

عصر امام صادق (ع)منحصربه فرد بوده وشرایط اجتماعی وفرهنگی عصر آن حضرت درزمان هیچ یک از امامان وجود نداشته است ،زیرا آن دوره از نظر سیاسی،دوره ضعف وتزلزل حکومت بنی امیه وفزونی قدرت بنی عباس بود واین دوگروه مدتی در حال کشمکش بوده ودرسال 129 هجری وارد مرحله مبارزه مسلحانه وعملیات نظامی گردید .در این مدت بنی امیه گرفتار مشکلات سیاسی فراوان بوده ودیگر فرصت ایجاد فشار واختناق نسبت به امام رانداشتند وبنی عباس نیز که درصددبه دست آوردن حکومت بوند وخودرا طرفدارخاندان پیامبر(ص)وانتقام گیرنده ی خون آنها معرفی می کردند ،فشاری ازطرف آنهامطرح نبود وامام صادق (ع)دراین دوران از آرامش وآزادی نسبی ،وفرصت مناسب برای فعالیت علمی وفرهنگی در میان شعیان برخورداربودند .

از نظر فکری وفرهنگی عصر امام صادق(ع)زمینه گسترش جنبش فکری وفرهنگی وهمچنین شوروشوق علمی بی سابقه ای در جامعه اسلامی به وجود آمده بود ،علوم مختلف اعم از علوم اسلامی همچون :علم قرائت قرآن،تفسیر،حدیث،فقه ،کلام ،ویاعلوم بشری مانند:طب،فلسفه ،نجوم ،ریاضیات و....پدید آمده بود.

درباب عظمت علمی امام صادق (ع)شواهد فراوانی وجوددارد واین معنا مورد قبول دانشمندان تشیع وتسنن است .فقها ودانشمندان بزرگ در برابر عظمت علمی آن حضرت سر تعظیم فرود می آوردند وبرتری علمی اورا می ستودند که از جمله می توان به ابو حنیفه پیشوای مشهور فرقه ی حنفی اشاره کرد که ایشان می گفت :من دانشمندتر از جعفربن محمد ندیده ام . ابوحنیفه می گفت :روزی منصور دوانیقی جعفربن محمدرا احضار کرده بود ،مرا خواست وگفت :مردم شیفته جعفربن محمد شده اند ،برای محکوم ساختن اویک سری مشکل رادر نظر بگیر ،من چهل مسئله مشکل را مطرح کردم وایشان همه را پاسخ گفت.

امام صادق (ع)باتوجه به فرصت مناسب سیاسی که به وجود آمده بود وبا ملاحظه نیازشدید جامعه وآمادگی زمینه ی اجتماعی ،دنباله ی نهضت علمی وفرهنگی پدرش امام باقر(ع)راگرفت وحوزه ی وسیع علمی ودانشگاه بزرگی به وجود آورد ودر رشته های مختلف علوم عقلی ونقلی آن روز ،شاگردان بزرگ وبرجسته ای همچون :هشام بن حکم ،محمدبن مسلم ،ابان بن تغلب ،هشام بن سالم ،مؤمن طاق ،مفضل بن عمر،جابربن حیان و.......تربیت کرد که تعداد آنهارا بالغ بر چهار هزار نفرنوشته اند. هریک از شاگردان شخصیتهای بزرگ علمی وچهره های درخشانی بودند که خدمات بزرگی انجام دادند وگروهی از آنها دارای آثار علمی وشاگردان متعددی بودند که از آن جمله می توان به هشام بن حکم اشاره نمود که سی ویک جلد کتاب نوشته اند .وهم چنین جابربن حیان نیز بیش از دویست جلد در زمینه علوم گوناگون به خصوص رشته های عقلی وطبیعی وشیمی تصنیف کرده بود که این کتب به زبانهای گوناگون اروپایی در قرون وسطی ترجمه گردید ونویسندگان تاریخ علوم ،همگی از اوبه عظمت یادمی کنند.

شاگردان دانشگاه امام صادق (ع)منحصربه شعیان نبوده ،بلکه از پیروان سنت و جماعت نیزاز مکتب آن حضرت برخوردار می شدند . شاگردان امام از نقاط مختلف همچون کوفه ،بصره ،واسط،حجاز و...وهم چنین ازقبایل گوناگون از جمله :بنی اسد ،طی ،سلیم ،غطفان ،قریش و.......بودند. امام صادق (ع)هریک از شاگردان خود را در رشته ای که با ذوق وقریحه ی او سازگار بود ،تشویق وتعلیم می نمود ودر نتیجه هر کدام از آنها در یک یا دو رشته از علوم تخصص پیدا می کردند .وگاهی دانشمندانی که برای بحث ومناظره به امام رجوع می کردند امام آنها رابه سوی یکی از شاگردان خود که در آن زمینه تخصص داشت راهنمایی می کرد .

در این جا تذکر این معنا لازم است که بر خلاف تصور عمومی،حرکت امام صادق(ع) تنها در زمینه علمی (با تمام وسعت و گستردگی آن)خلاصه نمی شد،بلکه امام فعالیت سیاسی نیز داشت،ولی این بعد حرکت امام،بر بسیاری از گویندگان و نویسندگان پوشیده مانده است.در اینجا برای این که بی پایگی این تصور«که امام صادق(ع)بنا به ملاحظه ی اوضاع و احوال آن زمان هرگز در امر سیاست مداخله نمی کرد و هیچ گونه ابتکار عمل سیاسی ای نداشت،بلکه در جهت سیاست خلفای وقت حرکت می کرد»روشن گردد،نمونه ای از فعالیت های سیاسی امام از جمله :اعزام نمایندگان به منظور تبلیغ امامت به مناطق مختلف بود .

سرانجام منصور دوانیقی ،نفوذو محبوبیت امام را تحمل نکرد و چنان که مورخان نوشته اند ،حضرت را به وسیله ی زهر ،ناجوانمردانه به شهادت رسانید .^[۱]

1. ↑ پیشوایی مهدی ،سیره ی پیشوایان ؛قم :موسسه امام صادق (ع)،چاپ سی ام ،1393

1. کتاب تاریخ اسلام؛ مهدی پیشوایی
2. گردآوری صدیقه عالی پور