بندمیزان یا ترازو
بند میزان یکی از بناهای تاریخی و قدیمی و یک اثر بسیار مهم در مجموعه بناهای آبی تاریخی شوشتر می‌باشد که توسط اسرای رومی از جمله قیصر روم ساخته شده است. این بند رودخانه کارون را به دو شاخه شطیط و گرگر با نسبت مشخص 4 دانگه و 2 دانگه تقسیم می‌کند که به این دلیل به نام بند میزان نام‌گذاری شده است. این بند با شماره 2331 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
معماری
بند میزان به طول 390 متر و ارتفاع تقریبی 5/4 متر بر روی بستر صخره‌ای ایجاد شده که به صورت دیواره‌ای مورب و از نوع سدهای وزنی است. دارای 10 دهانه آبرو می‌باشد، که 9 دهانه بند در قسمت شرقی بند و یک دهانه در قسمت غربی بند قرار دارد. هر یک از دهانه‌های بند میزان دارای طولی در حدود 5/2 متر بوده و دارای نامی خاص می‌باشد. و حدود 423 متر طول کل بند می‌باشد.
سطح دهانه‌های بند کمی پائین‌تر از سطح آب رودخانه است. این بند در 2 ضلع مورب ساخته شده که به صورت دو بازوی نیم دایره شکل گرفته‌اند در سمت شرق از دو دیوار به عرض 80/1 متر که بر هم عمود شده‌اند شروع می‌شود. عرض دهانه‌های آبرو با هم متفاوت می‌باشد. ولی عرض پی‌های آن در همه جا تقریباً یکسان می‌باشد. بعد از دهانه 9 قوس دایره مانندی با انحنای 25 درجه از 360 درجه به طرف غرب کشیده شده است و سطحی حدود سه ربع دایره به وجود می‌آورد. این دیواره سنگی تقریباً تا زیر پای برج کلاه فرنگی ادامه دارد. این بند تماماً از سنگ و ملات ساروج ساخته شده است.
در انتهای گوشه بند میزان، عمارت کلاه فرنگی قرار دارد. این برج برفراز تپه مشرف به بند میزان قرار دارد؛ برج مزبور با پلان هشت ضلعی است که اضلاع قاعده آن بین 10/1 متر تا 18/1 متر است. این برج به گفته برخی به عنوان یک برج دیدبانی برای نظارت بر کار ساخت بند میزان در دوره ساسانی ساخته شده است؛ همچنین به نظر می‌رسد یک شاخص جهت اندازه‌گیری آب رودخانه بوده است. ارتفاع برج مذبور تا آخر سال 1349 در حدود 4 متر بود.
بر ضلعی که روبروی بند میزان قرار دارد یک دریچه قرار دارد که بوسیله آجر و سنگ پوشیده شده است. به نظر می‌رسد قبلاً در اینجا یک کتیبه قرار داشته یا اینکه فقط جنبه تزئینی داشته است. در بنای این برج سنگ و آجر بکار رفته که سنگهای آن از جنس سنگهای ماسه‌ای تراشیده شده می‌باشد. و درزگیری بین سنگهای آن توسط گچ انجام شده است. ارتفاع این برج از سطح زمین چیزی حدود 7 متر می‌باشد. این برج ارتفاع بلندتری داشته که در اثر مرور زمان تخریب شده است. کاربرد این برج بدون واسطه مربوط به بند میزان می‌باشد.
در مورد برج مزبور 4 کاربرد ذکر شده است. به عنوان جایگاه دیدبانی برای نظارت بر کار ساخت و ساز بند میزان؛ به عنوان یک شاخص اندازه‌گیری میزان آب؛ به عنوان یک فانوس یا چراغ راهنمایی؛ به عنوان یک کتیبه که اقدامات انجام شده توسط شاپور ساسانی در شوشتر در آن شرح داده شده بود. (اکنون کتیبه از بین رفته)
در متون تاریخی از این اثر فراوان یاد شده است؛ از جمله در ظفرنامه شرف‌الدین علی یزدی نوشته شده است که: در سفر تیمور لنگ به خوزستان از کارون با نام‌های چهار دانگه و دو دانگه یاد می‌کند که این خود نیز اشاره‌ای غیر مستقیم به وجود بند میزان باشد چرا که تصور چهار دانگه و دو دانگه بدون بند میزان محال می‌باشد.
همچنین در کتاب تاریخ پانصد ساله خوزستان نوشته احمد کسروی آمده است: گویا پس از کندن جوی مسرقان (شاخه گرگر) به سبب نرمی خاک خوزستان در اینجا رفته رفته آن جوی ژرف‌تر گردیده و آب به آنجا بیشتر روان می‌شود. و از طرف دیگر در شاخه شطیط آب کمتر گردیده و به کشاورزی مسیر لطمه وارد می‌شده است؛ از این جهت ناچار شدند در دهانه مسرقان نیز بندی بسازند گویا از اینجا یک شاخه را چهار دانگه و دیگر را دو دانگه خوانده‌اند.
حفاظت و مرمت
این بنا در سال 1189 بوسیله محمدعلی میرزا دولتشاه تعمیر و مجدداً بازسازی شده است. همچنین بعد از سال 1211 ه.ش که بند میزان مجدداً ویران شده و در سال‌های قبل از 1220 نیز تعمیر و مرمت شد. و نیز در بهار سال 1221 ه.ش در اثر طغیان نیز مجدداً ویران و مرمت شده است. و همچنین در سال 1264 نیز آسیب دیده و دوباره تعمیر شده است.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
