پل خیبر

در سال 1363 یگان‌های مهندسی رزمی سپاه با مشارکت جهادسازندگی و وزارت صنایع سنگین وقت، در طرحی ابتکاری برای وصل کردن ساحل شرقی هورالهویزه به جزایر مجنون در طول 75 روز، اقدام به احداث پل خیبر به طول سیزده کیلومتر کردند که از سه‌راهی فتح آغاز و به جزایر مجنون می‌رسید. طراحی پل حاصل مطالعات و کار شبانه‌روزی شهید مهندس بهروز پورشریفی و جهادگران جهادسازندگی و همکاری مؤثر وزارت سپاه و قرارگاه صراط‌المستقیم بود.

آنها با ساخت قوطی‌هایی توخالی به طول دو و نیم متر و عرض دو متر و ارتفاع چهل سانتیمتر و پر کردن آنها با یونولیت و اتصال آن‌ها به هم، جاده‌ای شناور به طول سیزده کیلومتر و عرض چهارمتر احداث کردند که در عملیات خیبر و حفظ جزایر مجنون نقش بسیاری داشت و خودروهای سبک می‌توانستند با سرعت 20 کیلومتر در ساعت از روی این پل عبور کنند.

دشمن هم هرجا پل را منفجر می‌کرد، نیروهای جهاد قطعات را زیر آتش شدید دشمن جابه‌جا و دوباره آن را بازسازی می‌کردند. از آنجا که پس از احداث جاده سیدالشهدا (ع) دیگر نیازی به پل خیبر نبود، پل خیبر جمع‌آوری شد و قطعات آن در شمال هور و رود کارون مورد استفاده قرار گرفت. استفاده از چنین پلی و با چنین طولی در تاریخ جنگ‌ها بی‌سابقه است.

کتاب اطلس جغرافیای حماسی، ص 180

پل شناور خیبر

پل شناور خیبر از اصلی‌ترین طرح‌های اجرا شده توسط مرحوم مهندس حاج بهروز پورشریفی است. منطقه عملیاتی «خیبر» در شرق «دجله» و در داخل «هورالهویزه» واقع شده است. این منطقه از شمال به «العزیز» و از جنوب به «القرنه»، «طلاییه» و نیز در یک محور به «زید» محدود می‌گردد.

منطقه عملیاتی خیبر دارای دو نوع طبیعت متفاوت (هور و خشکی) بود. بخش خشکی به عرض 8 تا 10 کیلومتر توسط هورالهویزه در شرق و «هورالحمار» در غرب احاطه شده است. رودخانه دجله این منطقه را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می‌کند. به طوری که سه چهارم آن در شرق این رود و جاده مواصلاتی العماره ـ بصره در غرب آن قرار دارد.

هورالهویزه از رودخانه‌های «دجله»، «کرخه» و «میمه» تغذیه می‌شود، و عمق آن نیز از شمال به جنوب، کاهش پیدا می‌کند. از آن‌جا که «هورالعظیم» قسمتی از دریای کم عمق خلیج فارس بوده و توسط رودخانه های فوق تغذیه می‌شود، به طور دائم تحت تأثیر رسوب گذاری‌های بدون وقفه قرار دارد.

حداکثر عمق آب در هورالعظیم در مواقع طغیان رودخانه‌ها به هشت متر می‌رسد،‌ ولی کرانه های شرقی به خاطر شیب بسیار ملایم آن، کم‌ترین ژرفا را دارند. به طور کلی می‌توان گفت که حدود 100 کیلومتر مربع از هور دارای عمقی بیش از چهار متر، ‌250 کیلومتر مربع از آن دارای عمقی معادل سه تا چهار متر و بقیه که حدود 1750 کیلومتر مربع است دارای عمقی کم‌تر از 2 متر است. پوشش گیاهی هور را «نیزار»، «بردی»، «چولان»، «گاطه»، و «شبلان»‌ تشکیل می‌دهد که معادل 90% سطح آن را شامل می‌شود. «جزایر مجنون» در یک کیلومتری مرز ایران و عراق در داخل هورالهویزه قرار دارد و از شمال به جنوب کشیده شده است. جزیره جنوبی مجنون که البته به خشکی متصل است حدود 30% از جزیره شمالی آن بزرگ‌تر است.مهندس حاج بهروز پورشریفی،‌ در سفرهای متعددی که همواره برایش پیش می‌آمد از این منطقه بازدید کرده و از همان ابتدا سؤالی به ذهنش خطور کرده بود. سؤالی که پاسخ آن پل حماسه ساز خیبر است. سؤال این بود که اگر قرار باشد روزی رزمندگان اسلام از این آبگیر بزرگ عبور کنند،‌ چه باید کرد؟

حاج بهروز برای این سؤال جواب‌های متعددی یافت که یکی از این جواب‌ها در مورد آن در همین منطقه به اجرا درآمد. رسیدن به این پاسخ‌ها آسان نبود، ولی حاج بهروز هم کسی نبود که تا پاسخ سؤالش را نیافته آرام بنشیند. در اواخر تابستان سال 1362 و با دعوت فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، تعدادی از برادران مهندسی جنگ جهاد سازندگی به منطقه عملیاتی جنوب اعزام و در قرارگاه لشکر 77 خراسان، با فرماندهان نیروی زمینی جلسه ای تشکیل دادند. فرمانده نیروی زمینی پس از مقدمه چینی برای عبور از اروندرود، درخواست ساخت پلی را کرد که بتواند گذر 6 تن بار را از روی رودخانه ممکن نماید.

حاج بهروز بارها چنین پیشنهاداتی را شنیده بود، ولی این بار پیشنهاد یک ویژگی غیرمعمولی داشت و آن این بود که معمولاً به هنگام پیشنهاد ساخت چنین پلی، فقط مشخصات مورد نیاز ارائه می‌شد و برای حفظ اطلاعات از خطر لو رفتن، هیچ گاه محل استفاده از طرح بیان نمی‌گردید. این که فرمانده نیروی زمینی وقت، برای عبور از اروند، پیشنهادی مطرح می‌کرد، خود نشانه این بود که اروندی در کار نیست. مهندس پورشریفی با توجه به شرایط موجود جنگ، طرحش را بر مبنای حدسی که زده بود تهیه نمود.

جهادگران پس از دریافت مأموریت جهت مشاوره و تحقیق به تهران بازگشتند و پس از چند جلسه تبادل نظر و مشورت درباره پل‌های شناور، چند قطعه آزمایشی از پل خواسته شده را جهت استفاده در آب جاری طراحی کردند. البته این پل‌ها با پلی که در خیبر مورد استفاده قرار گرفت کاملاً متفاوت بود. پل خیبر برای استفاده در آب‌های راکد تهیه شده بود و ویژگی‌های مخصوص به خود را داشت. حاج بهروز در تمام این جلسه‌ها شرکت داشت؛ ولی اغلب ضمن این که متوجه نظر دوستانش بود، در سکوتی راز آمیز، این دیدگاه‌ها را درهم می‌آمیخت و با افکار خود کامل می‌کرد. بالاخره او هم نظرش را گفت و طرحش را ارائه نمود.

قرار شد که همه پیشنهادات موجود به کناری نهاده شوند و از این طرح بهره ببرند. طرح تلفیق فوم و فایبرگلاس که توانایی و استحکام پل را در مقابل حملات بی وقفه و بی امان دشمن بالا می‌برد، مورد تأیید قرار گرفت و پل‌های نمونه در یکی از کارگاه های متعلق به کمیته فنی دفتر مرکزی جهاد سازندگی ساخته شد. این در حالی انجام شد که هنوز بسیاری از مسئولان با بی اعتمادی و نگرانی به اجرای کار می‌نگریستند.

قطعات ساخته شده برای گذراندن مرحله آزمایشی خود، به دریاچه آزادی واقع در مجموعه ورزشی آزادی تهران انتقال داده شد. برای نصب این قطعات در دریاچه آزادی، فرماندهی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران و فرمانده نیروی زمینی و معاون صنایع خودکفایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با حضور در مجموعه آزادی، از نزدیک با نحوه طراحی، ساخت و کارایی پل آشنا شدند.

دو روز بعد، از طرف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، از برادران جهاد سازندگی جهت تشکیل جلسه مشاوره ای درباره همین طرح دعوت به عمل آمد و در نهایت،‌ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سفارش ساخت 30 کیلومتر از این پل را در زمان 5/2 ماه به برادران جهاد ابلاغ نمود.

اکنون دیگر کاملاً روشن بود که 30 کیلومتر پل برای استفاده در اروند نیست. به هر حال لازم بود که همه امکانات کشور برای اجرای این طرح بسیج شوند. به همین منظور، موضوع اجرای طرح در جلسه ای به اطلاع دولت رسید. پس از آن دولت با کمال ناباوری و غیرقابل اجرا دانستن این پروژه از طرف برخی از وزرا، دستور هماهنگی وزارت خانه های صنایع سنگین، صنایع سبک، بازرگانی، جهاد سازندگی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را صادر نمود.

بدین ترتیب پل خیبر در قطعاتی به ابعاد 5*3 با سطحی مقاوم از پروفیل و محفظه ای از پلی اورانان فوم که با فایبرگلاس پوشیده بود، برای آب‌های با سرعت حداکثر 2 متر بر ثانیه،‌ با تناژ 6 تن ساخته شد. هر قطعه این پل 1200 کیلوگرم وزن داشت. سبک بودن پل، ویژگی مهمی بود که در لحظات بحرانی جنگ قابل توجه بود. مهندس حاج بهروز همه محاسبه های لازم را از قبیل نیروهای وارد بر پل و اتصال‌ها را خود به اتمام رسانید و برای دفع نیروهای خطرآفرین احتمالی، پیش بینی‌های مقدور را انجام داد. پل‌های خواسته شده در مدت لازم ساخته شد و به هنگام اجرای عملیات عظیم خیبر مورد بهره برداری قرار گرفت. هدف این عملیات که با رمز «یا رسول الله» در تاریخ 3/12/62 ساعت 30:8 بعد از ظهر آغاز گردید،‌ تصرف و تأمین جزایر مجنون و بخشی از هورالهویزه بود. نتیجه عملیات، آزادسازی جزایر مجنون و چندین روستای منطقه و تصرف حداقل 50 حلقه چاه نفتی بود. پل خیبر به طول 13 کیلومتر در هورالعظیم نصب شد و فرماندهان جنگ هیچ نگرانی و مشکلی برای تثبیت مواضع فتح شده نداشتند. از ویژگی‌های منحصر به فرد این پل، قابلیت تعویض قطعات آسیب دیده از بمب و گلوله توپ و خمپاره بود، به گونه ای که چند دقیقه پس از بمباران یا گلوله باران و از بین رفتن بخشی از آن، قسمت آسیب دیده بلافاصله تعویض می‌شد و مشکلی پیش نمی‌آمد.

طراحی، اجرا و نصب این پل برای اولین بار در تاریخ جنگ‌های معاصر توسط تفکر مقتدر و الهی ایرانیان انجام شد و حماسه ای دیگر از سلسله حماسه های فرزندان خمینی کبیر(ره) را رقم زد تا بار دیگر جهانیان شاهد قدرت نمایی و شکوه و عظمت ایران اسلامی باشند.

حماسه سازان خیبر تألیف مقصود اختری و یونس اصغری. ناشر: مرکز حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس وزارت جهاد کشاورزی 1376 (با ویرایش و اضافه نمودن متن).

http://www.rasekhoon.net/forum/post/show/257443/437387/

وقایع خاص

خبرگزاری فرانسه سوم فروردین ماه سال 1363 نوشت: «استفاده از پل قایقی با چنین طولی در تاریخ نظامی مدرن بی سابقه است.»

کتاب هور در آتش؛ روایت طلاییه و زید، صفحه:38

شهدای مرتبط با یادمان پل خیبر

طراحی پل، حاصل مطالعات و کار شبانه روزی شهید مهندس بهروز پورشریفی و جهادگران جهادسازندگی و همکاری مؤثر وزارت سپاه و قرارگاه صراط المستقیم بود.

عملیات‌های مرتبط با یادمان پل خیبر

ساخت این پل در عملیات خیبر و حفظ جزایر مجنون نقش بسیاری داشت.

نگارخانه تصاویر

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•