تالاب حورالعظیم

تالاب هورالعظیم در موقعیت جغرافیایی 4749 E و 3129 N در استان خوزستان واقع است. هورالعظیم که تنها باقیمانده تالاب‌های بسیار بزرگ بین‌النهرین است در غرب استان خوزستان واقع است و به لحاظ تنوع‌زیستی فوق‌العاده غنی است و عمده منابع آبی تالاب از طریق رودخانه‌های کرخه، نیسان، سابله و نهرهای انشعابی تأمین می‌شود.

هورالهویزه درجنوب غرب شهرستان جدیدالتأسیس هویزه واقع بوده و شهر رفیع مرکز بخش نیسان در3 کیلومتری آن قرار دارد. این تالاب شاهدی زنده بر اقوام و تمدنهای مختلفی از بدو خلقت تاکنون بوده است این تالاب یا به اصطلاح محلی «هور» همواره منبع اقتصادی غنی‌ای برای مردم مجاور آن بوده وحاشیه‌نشینان هور که مردمی از تبار عرب می‌باشند به واسطه نعمات موجود درآن امرار معاش می‌نمودند و تا قبل از جنگ تحمیلی ده‌ها روستا و آبادی حاشیه هور با استفاده از هور و نیز از آبزیان آن اقتصاد خانواده‌های خویش را تأمین می‌کردند. اما تقریباً تمام روستاهای مجاورهور بجز شهر رفیع به طور کلی ازبین رفته و عملاً جز اسمی از آن‌ها چیزی برجای نمانده است از جمله‌ی این روستاها می‌توان به روستاهای زیر اشاره کرد: حسچه، لولیه، عمه، کسر، مچریه، محیّره، سیّدیّه، ابوچلاچ، مشیمشیّه، جرایه، طبر، شط‌علی، زهیریِه، برگه، برص و ... .

پیشینه تاریخی این تالاب‌ها نیز بسیار مورد توجه جهانیان است، بررسی‌ها نشان داده که این تالاب‌ها زمانی مساحتشان به دو میلیون هکتار می‌رسید و تقریبا یک‌سوم مساحت عراق را اشغال می‌کرد به طوری که بالاتر از بغداد شروع شده و تا اروندرود ادامه می‌یافت. هورالظعیم که یک سوم در ایران و دو سوم آن در عراق واقع شده یکی از زیستگاه‌های حساس و مهم پرندگان مهاجر آبزی و بومی منطقه است و حواصیل، غاز پیشانی سفید، شغال، روباه، گربه جنگلی، سمور آبی، گراز، شیر بد و انواع ماهی کپور از جمله حیات وحش منحصر به فرد این تالاب هستند.

این هور تنها تالابی است که بر اساس بررسی‌های کارشناسی از 100 نمره، نمره 100 را کسب کرده و هیج تالابی تاکنون چنین نمره‌ای را به دست نیاورده است و بیشترین تعداد پرنده‌های در معرض خطر در این تالاب به سر می‌برند و این تالاب از نظر حجم و انوع پرنده نیز بسیار قابل توجه است. یکی از کارکردهای مهم تالاب، جلوگیری از طوفان شن و گرد و خاک است چراکه تالاب‌ها رطوبت آب را بالا می‌برند و خشک شدن هورالعظیم چه در ایران و چه در عراق میزان وقوع طوفان‌های شن را افزایش داده است و باعث شده استان خوزستان در سه سال اخیر با گرد و غبارهایی حدود 21 برابر استاندارد مواجه شود.

پوشش گیاهی

در منطقه حفاظت شده هورالعظیم نیزارهای انبوهی وجود دارد که عمده‌ترین گونه‌های گیاهی آن نی، لوئی، جگن، نیلوفرآبی، درختچه‌های گز و پده می‌باشد.تالاب هور العظیم

هورالعظیم معرب ابرهور یا ابرخوز به معنای هور بزرگ، هورالهویزه (معرب هور هویزه) یا تالاب بزرگ هویزه بزرگ‌ترین تالاب استان خوزستان و یکی از بزرگ‌ترینتالاب‌های ایران است. لاب در مرز ایران و عراق واقع شده و حدود یک سوم این تالاب در ایران و مابقی آن در کشور عراق است. این تالاب از دیدگاه منابع جانوری و گیاهی بسیار غنی بوده که هم‌اینک این منابع با نابودی روبه‌رو است. این تالاب از آب‌های اضافه رود کرخه، دویرچ و بخشی از آب‌های اضافه اروندرودتشکیل شده‌است. ژرفای این هور (تالاب) کم است ولی تدریجاً در وسط آن به چند متر می‌رسد. سراسر هورالعظیم با نی پوشیده شده است. مساحت مشخص شده توسط اداره کل محیط زیست خوزستان به عنوان تالاب حدود ۱۱۸۰۰۰ هکتار می‌باشد. هورالعظیم در غرب استان خوزستان در انتهای رود کرخه در منطقه مرزی دشت آزادگان بین دو کشور ایران و عراق واقع شده است و دارای طول جغرافیای ۴۷ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۴۷ درجه ۱۶ دقیقه و۳۰ ثانیه طول شرقی و عرض جغرافیایی ۳۱ درجه ۵۳ دقیقه تا ۴۱ درجه عرض شمالی است. این تالاب مشترکاً در شهرستان‌های دشت آزادگان و هویزه استان خوزستان واقع گردیده‌است. هورالعظیم درجنوب غرب شهرستان هویزه واقع بوده و شهر رفیع (کاوه) مرکز بخش نیسان در۳ کیلومتری آن قرار دارد. راه‌های دسترسی به منطقه: شامل راه آسفالته – سوسنگرد- بستان- چزابه- راه آسفالته هویزه رفیع، راه شنی، نظامی پاسگاه‌های طبر- شط علی و راه آسفالته اهواز- جاده سید خلف به طلائیه است. تالاب هورالعظیم به دلیل تأمین نشدن حق آبه مورد انتظار، با کم آبی روبه‌رو است و تخلفات شرکت ملی نفت ایران در این منطقه نیز به تخریب گسترده زیست‌بوم آن منجر شده است. بیش از نیمی از بخش ایرانی این تالاب از بین رفته است. حاشیه‌نشینان هور که مردمی از تبار عرب هستند تا پیش از جنگ ایران و عراق در ده‌ها روستا و آبادی حاشیه هور با استفاده از این تالاب و نیز از آبزیان آن اقتصاد خانواده‌های خویش را تأمین می‌کردند. اما تقریباً تمام روستاهای مجاور هور بجز شهر رفیع به طور کلی ازبین رفته است از جملهٔ این روستاهای از میان رفته می‌توان حسچه، لولیه، عمه، کسر، مچریه، محیّره، سیّدیّه، ابوچلاچ، مشیمشیّه، جرایه، طبر، شط علی، زهیریِه، برگه، و برص را نام برد. خشک شدن هورالعظیم چه در ایران و چه در عراق میزان وقوع توفان‌های شن را افزایش داده است و باعث شده استان خوزستان با گرد و غبارهایی حدود ۲۱ برابر استاندارد مواجه شود. آثار تاریخی

در دوران جنگ ایران و عراق شهرستان دشت آزادگان متحمل خسارات سنگینی گردید و تقریباً به طور کامل ویران گردید. این منطقه در طول حیات خود شاهد فراز و نشیب‌های فراوانی بوده به طوریکه از تاریخ کهن آن آثاری باقی نمانده است. مناطق عملیاتی دهلاویه، هویزه و چذابه، جفیر، طلائیه از جمله جاذبه‌های گردشگری منطقه است. گیاهان و جانوران هور گیاهان کفزی هور شامل، نی، جگن (چولان)، لوئی، بردی، تیره تیزک. گیاهان شناور در هور گونه‌هایی از گیاهان هستند که ریشه در آب داشته به صورت شناور در سطح یا بخشی از آب زندگی می‌کنند شامل گیاهان قهوه‌ای سبزینه دار- تیره گل میمونی و... گیاهان سواحل هور که به مجموع گیاهانی که در خشکی‌های اطراف و سواحل هور هستند شامل کاگله، کاهو وحشی، سورمه صحرائی و... مهمترین گونه‌های گیاهی منطقه عبارتند از: نی، جگن (چولان)، لوئی و نیلوفر آبی. جانوران الف) پستانداران: تنوع جامعه پستانداران در تالاب بسیار محدود است ولی از این نظر که تأثیرات عمیقی بر روی ساختار زندگی انسانی دارد حائز اهمیت است. از جمله پستانداران معروف کنارزی منطقه هور گاومیش است که به صورت اهلی زندگی کنند و بیشتر وقت خود را در نواحی ساحلی هور می‌گذراند از سایر پستانداران هور می‌توان به گراز، سگ آبی و خفاش اشاره نمود. ب) ماهیان تالاب: در مجموع بیش از ۱۲ گونه ماهی در هور زیست می‌کنند که عبارتند از بنی – عنزه- گطان- حمری-شلج- آمور- برزم- بیاح- کپور نقره‌ای و غیره. پ- پرندگان: محل زمستان گذرانی بسیاری از پرندگان آبزی و کنارآبزی از قبیل: اردک‌ها، غاز خاکستری، چنگر، انواع آبچلیک و غیره می‌باشد. ۵ گونه کمیاب تالاب عبارتند از میوه خور، اکراس آفریقایی، عروس غاز، غاز پیشانی سفید کوچک و اردک مرمری. راه‌های دسترسی جهت مشاهده حیات وحش: جاده‌های موجود در تالاب جاده طبر- شط علی و جاده شرکت نفت از جمله راه‌های دسترسی جهت مشاهده حیات وحش می‌باشد. تخریب تالاب منابع طبیعی هورالعظیم از زمان جنگ بین ایران و عراق با تهدید روبه‌رو بوده است. کمبود آب ناشی از احداث سد در مسیر رودخانه‌های منتهی به این تالاب آسیب‌های قابل توجهی به این زیستگاه وارد کرده است. پیش از این گزارش شده بود که خشک شدن بخش‌های وسیعی از این زیستگاه عظیم در جنوب غرب ایران نقش مهمی در به راه افتادن توفان شن و گرد و خاک در منطقه داشته است. در دوران پس ار انقلاب ۵۷، زیرمجموعه‌های شرکت ملی نفت ایران در این منطقه با جاده‌سازی غیرضروری، عدم رعایت عرض مورد توافق دربارهٔ جاده‌ها، دفع پسماندهای حاصل از حفاری چاه‌ها و پساب‌های تخلیه‌شده در تالاب، به محیط زیست این تالاب آسیب زده‌اند. به دنبال فعالیت‌های صنعت نفت در منطقه، ارتباط آبی بین بخش‌های مختلف تالاب هورالعظیم برقرار نیست و به همین دلیل این تالاب در برخی قسمت‌ها به حالت مرداب درآمده است. از بخش ایرانی تالاب هورالعظیم که مساحتی شامل ۶۴ هزار و ۱۰۰ هکتار داشت در حال حاضر ۲۹ هزار هکتار باقی‌مانده یعنی معادل ۵۴ درصد مساحت این تالاب از بین رفته است. مساحت این تالاب در کل بخش ایران و عراق در مجموع ۳۰۷ هزار هکتار بوده که این مساحت در کل به ۱۰۲ هزار هکتار کاهش یافته یعنی ۶۷ درصد آن از بین رفته است.

گونه‌های شاخص جانوری:

تالاب‌ها همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین زیستگاه پرندگان آبزی بشمار می‌آید و بدلیل استفاده پرندگان نقاط دور دست و کشورهای دیگر در فصل مهاجرت، مورد توجه جوامع علمی و زیست محیطی جهان می‌باشند و حفاظت از آن‌ها در اولویت قرار می‌گیرد. بخش وسیعی از پرندگان آبزی هورالعظیم را انواع اردک‌ها و غازها تشکیل داده که برای مردم ساکن هور دارای اهمیت فوق العاده هستند. در فصل زمستان انواع پرندگان از جمله غاز و مرغابی، پلیکان، درنا و ... به این منطقه و مناطق همجوار آن مهاجرت می‌کنند. در بین پرندگان بومی هور دراج، اردک مرمری، چنگر معمولی، با کلان کوچک و در بین پرندگان مهاجر اردک بلوطی، غاز پیشانی سفید، عروس غاز، اکراس آفریقایی، از اهمیت بیشتری برخوردارند.

ماهیان هورالعظیم متجاوز از ۲۰ گونه‌اند که اغلب آن‌ها شیلاتی و قابل صید هستند. علاوه بر ماهیان بومیی بعضی از ماهیان خلیج فارس در فصل تخم‌ریزی در آبهای هورالعظیم تخمگذاری می‌نمایند. ماهیان هورالعظیم عبارتند از: ماهی بنیی، ماهی شیربت، ماهی گتان، ماهی به رزم، ماهی حمری، ماهی شلج، ماهی بیاح، ماهی هامور معمولی، ماهی کپور نقره‌ای، ماهی کپور سرگنده و ماهی آمورسفید.

گونه ارزشمند و در معرض خطر انقراض لاک‌پشت لاک نرم در هورالعظیم وجود دارد. از پستانداران منطقه می‌توان گراز، شغال، خرگوش و شنگ را نام برد.